ni R.B.Abiva
Pagkatapos mananghalia’y
ipinakita ni Sumatra
kay Ayu Putri Wijianti
ang mukha ng hinaharap–
pagkatapos hubaran ng makapal
na usok na sinlaki
ng mga bundok
mula sa nasusunog na
kagubatan– ang mapanlinlang
na bughaw na kalangitan:
nakapangingilabot pala
ang nalalapit na
paniningil ng
mata ng Diyos
na si Kratos!
At maging ang diyus-diyosang
si Widodo
ay tiyak mapupulbos!
Setyembre 24, 2019
Lungsod Quezon
Kratos- Anak ni Zeus; Diyos ng Digma.
Ni Carlos Marquez
KUNG ikaw ay magsasaka ng palay na taga-Nueva Ecija at inis-na-inis ka sa Kongreso sa pagsasabatas ng taripa sa bigas; kung sumasagad na sa rurok ang kinikimkim mong galit sa mga nakakahiyang kamangmangan na ipinapakita sa mga desisyon at deklarasyon ng maraming opisyal ng gobyerno; kung hindi mo na talaga mapagkasya sa sikmura ang mga ipinalulunok sa iyong galung-galong dugo ng mga pinapatay sa tinatawag na gyera sa droga; kung nagpupuyos ka na sa himutok at galit sa pilit na panghihimasok ng mga militar sa mga paaralan at kanayunan; kung sa tingin mo’y nawawala na ang katinuan…tumula ka.
Ganito ang nasumpungang paraan ni Raymund B. Villanueva, isang aktibistang mamamahayag at makata, upang ibuhos ang naimbak na galit. Isinatinta niya ang mga galit na iyon at inilatag sa papel. Ang resulta: “Persolitika”.
LUNAS ang pagtula, o pagsulat nito – alternatibong lunas pero hindi panandalian ang bisa (palliative). Pangmatagalan. Upang guminhawa ang pakiramdam, ibinuhos ni Raymund ang marahil ay malaking bahagdan ng mga naipong likido sa katawan sa 100-pahina ng mga tula at litrato tungkol sa personal at pampolitikang kaisipan sa “Persolitika: Mga tula at larawan”. Ang mga sakit ng lipunan na nagmistula nang epidemya pagkaraan ng maraming panahon ay sinisikap lunasan ng mga manunulat – mamamahayag man o makata. Subalit habang patuloy ang matahimik na pagsigaw sa ibabaw ng papel, parang mas lalo pang dumarami ang problema. Parang mga gremlin na habang nababasa ay lalong dumarami. (Parang tagyawat ni Yolly Samson: “Sa kakaisip sa ‘yo tagyawat dumadami…”). Kaya nga, tumula nang tumula si Villanueva at may lunas na dala ang mga tula niya.
Katulad ng epidemya ang mga tula sa “Persolitika” – nakakahawa. At nakakamangha. Pati na ang mga dakilang haligi ng panulatang Filipino ay napatayo, napatigalgal, at sumaludo sa 23 tulang personal, 40 tulang politikal, at 32 larawan na may indayog din at sining. Dalawa sa mga nagpugay sa mga tula sa “Persolitika” ni Villanueva ay sina NVM Gonzales at Jose Ma. Sison. Sutsot lamang ng mga nota ng pangalan ng dalawang ito ay dumagundong na kampana na pumupukaw sa isang maingay na metropolis.
Si NVM Gonzales o Néstor Vicente Madali González ay isang higanteng nobelista, manunulat ng maiikling kuwento, at makata, na may gawad na Pambansang Alagad ng Sining Para sa Panitikang Pilipino nuong 1997. (Binigyan ni NVM ng pagkilala kung anong uring manunulat si Villanueva nuong 1995, apat na taon bago siya pumanaw). May gawad din siya ng pinakamimithi ng mga manunulat sa panitikan na Carlos Palanca.
Samantala, kilala ng marami si Jose Maria Sison bilang isang manunulat na aktibista na siyang nagtatag ng Communist Party of the Philippines.
Bakit ganoon na lamang ang pagpupugay ng mga bathala ng panitikang Filipino kay Raymund B. Villanueva?
Dumampot tayo ng ilan sa mga tula sa “Persolitika” upang malaman.
Sa tula, halimbawa, na “Sa Gabi ng Pangungulila” ay nakipagkumperensya si Villanueva sa mga salik ng gabi – buwan, kuliglig, batis, at hangin – upang punan ang nabuong gawak ng kalungkutan sa pagkakalayo sa kanyang minamahal. Romantiko si Villanueva. “Maglakbay tayo, giliw/At idampi bilang halik ang luhang naging hangin./Sana’y kanyang mabatid/Ako’y nagmamahal pa rin.” Akala ni Raymund ay siya lamang ang nakikipagbuno sa kalungkutan ng gabing iyon. Sa kabilang bahagi ng gabi, balisa rin marahil ang kanyang irog noon sa pagkakahiga.
Hindi ba kapag hindi makatulog ang mga bata, kukuwentuhan sila hanggang sa mamungay ang mga mata at lunurin ng antok ng mga ritmo ng mga kataga sa “Mga Kuwento ni Lolo Raymund”? Pero iba ang mga kuwento sa “Bedtime stories”. Ang kuwento niya’y hindi alamat ng siyudad (urban legend). Ang kuwento niya’s katatakutan. Mga nakakatakot na katotohanan. Mga signos ng panahon.
“When our children tire of stories
About our rich kings
We tell them stories of the queen’s warriors.
Soldiers well-drilled
In shooting unarmed peasants
Or defenseless workers
Mercenaries whose shield is the civilian populace
Whose commanders are foreign-trained.”
Sa halip na makatulog, ang mga bata’y magigising. Babangon, magmamasid, makikisangkot.
ANG lalim ng isang tula, ayon kay Jose Garcia Villa, ay katulad ng isang himala, may tugtugin katulad ng awit ng ibong “seagull”. Ang tulang masusumpangan sa maraming pagkakataon, kasama ang mga hinaing ng mga magsasaka, ay may talinghaga at musika.
Sa “Literal”, pakinggan po natin ang deklarasyon ng mga magsasaka sa Palo, Leyte nuong 2005. “Ang salita ng mga magsasaka: ‘Atin muling pagyamanin ang lupa./Subalit ang mga sundalo’y hindi kailangang/Maging literal.”
Sinabi ng mga magsasaka ng Palo, Leyte na “Nais naming ng matagalang kapayapaan.” Ang totoo, naging literal ang pag-intindi ng mga sundalo.
May robotikang pag-iisip ang mga sundalo. Programado.
Inilathala ng Pantas Publishing and Printing, Inc. at ng Kodao Productions, Inc., ang “Persolitka Mga tula at larawan” ni Raymund B. Villanueva ay mabibili sa Popular Book Store. #
By Luchie Maranan
Akala mo lang
Wala kang kinalaman,
Wala kang pakialam
Sa islang naglalamay
Sa mga pinaslang.
Ang mapulang tilamsik at daloy
Ay umaabot sa iyong kinaroroonan
Dahil maniwala ka’t hindi,
“Ang sakit ng kalingkingan
Ay dama ng buong katawan.”
Ang dilim ay malawak na inilalatag
Hanggang ang iyong
Sariling liwanag ay di na mabanaag.
Nasa hangin ang pulbura ng salarin
Pagtutol ay pupulbusin.
Akala mo lang
Naumid na ang iyong paligid,
Ngunit dinig hanggang sa iyong isip
Ang hiyaw ng dumaraming
Tinutugis at inuusig.
Akala mo lang
Wala kang kinalaman,
Wala kang pakialam
Ngunit ang Negros ay larawan
Ng iyong sariling bayan.
Hulyo 31, 2019
By Jose Maria Sison
Which shall come ahead?
The blazing of forests,
The thawing of icebergs,
The rise of oceans,
The drowning of cities,
The parching of the land,
The whimpering death?
Which shall come ahead?
Sudden fright at the big burst,
Mushrooms in the sky,
Blinding light in a trice,
Before the endless night
Under the seamless fog,
The freezing of the land?
Which shall come ahead?
The endless rule and lure of greed,
The cycles of boom and bust,
The captive flow of blood and sweat,
The ruin of the greenscape,
Or the breaking of chains
To end myths of the endless?
Which shall come ahead?
The rise of the human spirit,
The liberation of the oppressed,
To smite the vile sources
Of greed, wars and plunder
To end the absurd choice
Of calamity to doom all humankind.
ALIN ANG MAUUNA?
Alin ang mauuna?
Ang pagliyab ng mga gubat,
Ang paglusaw ng mga yelong bundok,
Ang pag-ahon ng mga karagatan
Ang paglunod ng mga lungsod,
Ang pagtigang ng kalupaan.
Ang maungol na kamatayan?
Alin ang mauuna?
Biglang takot sa pagsambulat,
Mga kabute sa kalangitan,
Saglit ng makabulag na liwanag,
Bago ang gabing walang hanggan
Sa ilalim ng walang siwang na ulap,
Ang pagyelo ng kalupaan?
Alin ang mauuna?
Laging paghari at tukso ng kasakiman,
Mga siklo ng paglobo at pagsabog,
Ang binihag na daloy ng dugo at pawis,
Ang pagwasak sa luntiang tanawin,
O ang paglagot sa mga tanikala,
Nang wakasan ang mga mitong walang hanggan?
Alin ang mauuna?
Ang pagtayog ng makataong diwa,
Ang paglaya ng mga inaapi,
Upang bigwasan ang mga imbing bukal
Ng kasakiman, digmaan at pandarambong
Nang wakasan ang balighong pagpili
Ng kalamidad na tatapos sa sangkatauhan.
ni Rene Boy Abiva
Kayong lagpas dekada nang binubusabos
piniga’t pinatiwatiwarik hanggang sa dumausdos
at malagutan ng buhay
at damputi’t itapon sa libingang tila bangin
ang bangis at lalim.
Lagpas dekada na rin pala
nang mapangahas n’yong tahakin
ang ipinagkait sa inyong mga tanawin,
ang lahat ng imaheng abot ng inyong paningin
kabilang ang dalumoy na lumalambitin
sa ngala-ngala ng papawirin.
Ah, lagpas dekada na rin pala
nang ang dating kinatatakutan n’yong mga pangitain
ay inyong naitaboy
nang sama-sama n’yo itong dinaluhong
sa gitna ng mga nagbabagang gabi.
At kayong lagpas dekadang dinusta
ng uring tuta ng Amerika,
bigkisin n’yo ang inyong paglilirip
at tibayan ang hanay
nang sa daluya’y inyong masilip
ang kasaysayang naghihintay
at kailangang masagip:
mapalaya ang lupa
at mundo sa kapital at makina.
Ni Kislap Alitaptap
Kanina
Wala nang oras ang programa
Ihabol ang mabuting balita
Pantanggal umay sa balitang
Baha, lunod, guho
Ulan, hambalos, bugso
Dumagundong ang tambol
Ng pananagumpay ng
Kaayusan laban sa karahasan
Kanina
Nabanggit kayo sa balita
At sa pagmamadali
Ng nagbabalita
Nakalimutan niyang
Kayo’y ipakilala
Na kayo ay mga bata
At hindi mga sandata
Ang lansones at mangostena
Na inyong dala-dala.
Ni Pia Montalban
Nanlalagkit ang dagta,
kahit anong tamis
ng kabataang hinog
at di huhulas
ang lilang lamog
mula sa mga nilagusan
ng pulbura’t tingga.
Pitong bungang pinitas,
dagta’y pula ang tagas…
Pitong kabataang mag-uuma
yakap-yakap mga kahon ng bunga,
ngayo’y ikakahon silang terorista—
A-bu sa-yaff!
Ngunit gumugulong sa kalsada
ang nabitawang mga bunga
at magsasalaysay lamang ito
ng tapat na mga tala.
Ni Jess Manuel Santiago
Piso ang layo natin sa isa’t isa
kuwarenta’y singko hanggang Monumento
Monumento hanggang Cubao, trenta’y singko
bente naman mula Cubao hanggang sa inyo
Dalawang piso, sabihin pa, kung babalikan.
Piso lamang ang layo mo sa akin
Pero ito’y kahapon pa, Tumaas na
ang pasahe’t gayon pa rin ang gana ko
Kaya ngayon, sa paghaba ng kalsada’y
kailangang habaan din ang oras ko
ng pagkayod sa pabrika. Dahil dito,
Hahabaan din ba natin ang pasensya?
Hahabaan din ba natin ang pagitan
ng sa gayo’y madalang na ang pagkikita?
Hamo, Mahal, pag nadalaw kita riyan
Pag-uusapan natin ang mga bagay na ito
At ang marami pang mga bagay-bagay
Hindi tayo magtitiis habambuhay.
ni Rene Boy Abiva
Sa bayang mayaman sa utang at pait,
pambulag ang artipisyal na linamnam at tamis
upang ang mga karaniwang sikmura’y ‘di mag-alsa.
Matamis na pampalasa ang humulma sa kabataan ni Ignas Dungrit
na iiyak-iyak kung ‘di magkukulay dugo
ang prinitong itlog ng manok o tinapa sa kanyang plato,
dahilan upang magkanda-utang-utang ang kanyang inang kubrador ng huweteng
ng Papa ketsap sa tindahan ni Aling Usyang.
Minsa’y nakapatama ang ina ni Ignas,
anong ligaya n’ ya noong una.
Kaso, nang malamang kalot ang napagwagiang taya,
anong sungit at bagsik ang kanyang simangot
na nai-ukit sa kanyang gusgusing labi at mata.
Gayundin si Manolito Lasenggo
na madalas bugbugin ang kanyang labanderang asawa
kung ‘di s’ya nito maipaghahanda ng sawsawang maasim-asim
para sa paborito niyang pulutang tsitsarong kropek na tingi-tingi
o tsitsarong Bulacan na tatlo ang sandaan
na madalas n’ yang bilhin
sa kumpareng tindero sa Amucao.
Mapili pa naman ang gago, kung ‘alang Datu Puti’y Silver Swan ang hanap.
Ayaw n’ya ng Rosas o Basi na gawa ng kanyang sariling bayan.
Kaya ang halos magkubang asawa sa kalalaba,
anong tatag na ini- uutangan ang mister
sa talipapa ni Aling Talin.
Minsa’y naningil ang matandang balo,
at naabutan n’ya ang lasing na si Manolito
himalang binayaran naman s’ya,
binayaran s’ya ng matatalim na limang saksak
na itinindig sa kanyang yayat at kulubot na dibdib.
Dumating ang mga pulis upang siya’ y pasukuin,
kaso nag-ala Rambo
kaya ang kinalabasan, nabalitang nanlaban at patay.
Pinagkakitaan ng mga artipisyal na pampalasa
ang buhay at kapalaran nilang mga karaniwang tao
mula sa pawis ng kubrador na ina ni Ignas Dungrit
at sa labanderang asawa ni Manolito
hanggang sa kamatayan ng balong si Aling Talin.
Ibang usapin pa ang labis na halagang nakulimbat
sa ‘sanlibo at limang daang mangagawa sa Marilao, Bulacan.
At sa higit dalawang dekada ng pag-iral,
buti pa ang kumpanyang pampalasa,
literal na ang buhay ay masaya at masagana.
E silang taga-gawa ng pampalasa,
halos magpakamatay para lamang mabuhay.
Nagtitiis sa mga barung-barong ng mga bayan-bayan.
Nagtitiis sa buhay-dagang pamumuhay
at kung kumahig ang dalawang paa at kamay,
anong pilit-ligaya nilang sikmuraing lunukin
ang nangingitim na kanin at pinakulong talbos ng kangkong
o kamote na ‘ala man lang pampalasa ni asin.
Subalit ‘di kayang pigilan ng artipisyal na pampalasa
ang hangganan ng pait.
Pampa-ALSA.
Umabot sa sukdulan ang pagtitiis ng mga manggagawa.
Hunyo 2 ay itinayo nila ang barikada.
Paano ba naman kasi, sa daan-daang pwersa sa paggawa’y
limandaan lamang ang regular at karamiha’y kontraktwal.
Mababa pa ang sahod, ‘alang over-time pay at ‘alang benepisyo
sa kung anu-anong kaltas ng kanilang amo.
Habang ‘alang awang pinagtatanggal ang ilan sa kanilang nadisgrasya
habang nasa paggawa
kabilang ang mga nagtayo at nagbuo ng unyon.
Nag-alsa ang mga tagapaglikha ng pampalasa.
At agad nagsabwatan ang kapitalista at mga mamamatay-tao na pulis
at yinusak-yusak ang hanay ng mga nagpoprotesta.
Marami sa kanila ang umuwing sugatan at may biyak sa noo.
Marami sa kanila ang tinutukan ng baril sa ulo.
Marami sa kanila ang pasa sa katawan ang tinamo.
Ngunit higit na mas marami ang gaya nila
ang magkakapit-bisig sa nalalapit na SONA ng pangulo.
Kakalantog ang mga lansangan
mula sa kanilang kolektibong lakas at malay!
May alab na namamayani sa kanilang puso
na mas mainit pa sa nagbabagang punglo!
—-
Hunyo 16, 2018
Lunsod ng Queson, Pilipinas
(Para sa isang kaibigan, kasama, bayani, martir at sa lahat ng tulad niyang inialay ang sarili para sa sambayanan. @49)
Ni Nonoy Espina
ni hindi ka ulirang kasama buboy
mapusok, marupok
madaling maligaw ang
pag-iisip at hakbang
gayunpama’y daig mo
pa ang mga henyong
hunghang na nasilaw
sa sariling talino
at inakalang sa
aminado nga namang
katalinuha’t kakayaha’y
maaangkin ang
dakilang pakikibaka
ikaw na madalas
laitin, mamaliitin,
pagalitan, parusahan,
ang nanatiling
matatag
ikamonga’y di dahil
sa nauunawaan mo na
ng lubos ang
nilalaman ng
aklat na pula
pabiro mo pa nga
ng minsa’y napadalaw ka
na kung sa psr
ika’y hilung-hilo
anupakaya sa
marxismo-leninismo?
subalit sa ating
huling pagkikita
nasambit mo rin
sa kabila ng
pagkalito’t pagkabalisa
ang dahilan ng iyong
pananatili sa
dakilang pakikibaka
‘pinanganak akong alipin…
sa angkang alipin.
ano pa ba ang
mawawala sa akin
kung aking sikaping
maging malaya?
malagas man ako’y
babagsak ako sa
landas na malaya
kong pinili.’
tama ka nga buboy
nahimlay ka ngang malaya
at ang mga hunghang
na madalas ay tawanan ka?
hayun, bundat nga
subalit di naman
makalabas sa gintong hawla
sapagkat ngayo’y
batid na nila na
ang masang kanilang
ibinenta ay nakaabang,
naghihintay na
masingil ang dugong
inutang sa kanila
–Bacolod City