Si Ineng at si Labuyo: Tala’t mga Tula

A love letter from prison

by Rosario Gonzalez

Benito Quilloy’s second book, “Si Ineng at Si Labuyo: Tala’t mga Tula,” is a timely and informative read that captures a nation’s history through a family’s story and 16 poems. Nearing 70 now, Quilloy has been languishing in jail for more than six years on trumped-up charges.

The union of two different individuals in the person of Ineng and Labuyo, Quilloy’s parents, who were constantly bickering but deeply cared for each other, takes center stage in the first piece in this book. With nine offsprings, the couple faced life’s difficulties and challenges confident that their love and strong family values of education, respect for people, hard work and honesty will steer them towards the right direction. 

Ineng was only 17 when she married Labuyo, ten years her senior. It was the end of the Second World War when they had their first child. All of their nine children were delivered by the same local midwife.

Both Ineng and Labuyo were unable to finish elementary, although the latter was allowed to teach despite this. Labuyo also became a farmer, fisherman, carpenter and baker. When he got married, he engaged in business, at one time, owning three supermarkets in Los Banos. And here is where Quilloy’s knowledge of history and self-deprecating humor comes into play. He wrote how the American colonial economic policy for the Philippines led to the downfall of their business. He described how the almost reversal of their family fortune resulted in the change of their lifestyle – from a household that can afford to hire help to one that depended on their individual labor for the household to be kept running. But it was also the most critical point in their family history that strengthened their character and developed them into responsible, kind and compassionate human beings. The nine children of Labuyo and Ineng learned their most valuable lessons while growing up as the country grappled with the challenges of being a colony of the most powerful country in the world, even after having been granted its so-called independence.

Life after school and getting married for the Quilloy children was also not a walk in the park.  It has melodrama written all over it, including the heart breaks and revelations. Yet humor is always present mixed with the ability to be flexible and accepting of the flaws of loved ones.

Quilloy, as the only one among the siblings who expressed a desire to be a doctor, was also resigned to the fact that their parents will not be able to finance his education. He remained their principal marketer and family cook up until he worked full-time fighting for peasants and human rights.

With his unjust incarceration, Quilloy was provided the chance to work on both his prose and poetry. It was poetry that initially attracted him in jail as he tried to find ways to ward off boredom, longing and loneliness. He eventually fulfilled his longtime dream to write the story of his parents as a tribute and sign of gratitude to them.

The 16 poems that are in the book, “Si Ineng at Si Labuyo: Tala’t mga Tula,” continue to speak of his love and admiration for his parents. It also tackles the following: life and art, call for real democracy, justice and peace, longing for love and life in the New Year, social transformation, fear of losing a loved one, love and intimacy, people’s struggle, tribute to health frontliners, people’s struggles and victory, and his continuing service to the people.

Quilloy is steadfast in his belief in the people’s capacity to chart their own destiny. This shows in his poems which trace a long line of adherents for social transformation as well as his own contribution which he believes is even strengthened by imprisonment. His everyday thoughts of sadness highlight his humanity, a fact that prison life can aggravate. But his optimism and political conviction does not waver. 

Quilloy cannot see himself as anything but a believer for what we all aspire for — freedom, equality and genuine democracy. His mantra of service to the people remains, and the reader cannot but agree with him. 

Benito Quilloy, along with another development worker, Rita Espinoza were forcibly taken by about ten elements of the Criminal and Investigation Detection Group – Philippine National Police (CIDG-PNP) in Kabankalan, Negros Occidental in October 19, 2017. They are presently detained at the Butuan City Jail in Agusan del Norte. #

= = = = =

Those interested in buying a copy of the book, priced at P350 each, may email [email protected] or message 09772882428. (Kindly identify yourself when sending a text message)

Paggunita sa Pamamaslang

ni Bienvenido Lumbera

Tuwing umaga tumitilaok pa rin ang mga tandang,

Nag-iinat ang murang dahon ng damong ligaw,

Humahagibis ang trak ng military.

Sa hukay na inukab sa parang ng backhoe ng Ampatuan,

 Nakanganga ang lupang naghihintay

Sa mga bangkay ng mga pinaslang.

Sa kagubatan, humihilab ang bunga ng durian,

At may isinasabog ang hangin na masangsang na halimuyak

Na pagdaan sa gilid ng nakangangang hukay

Ay mistulang amoy ng nalulusaw na laman.

Walang pakialam ang mga tandang, ang damong ligaw

At ang kumakaripas na mga sasakyan at ang hinog na durian,

Wala silang gunita na may naganap na pamamaslang.

Paano na ang mga inulila na naghihintay pa hanggang ngayon

Na malapatan ng katarungan ang mga berdugo at mastermind?

Sino ang babalot ng kumot sa bunsong giniginaw?

Papaano babahawin ang sugat ng malay

Ng asawang binalo ng pamamaslang?

Paano hihilumin ang pusong winindang ng biglang pasabi

Ang anak na wala namang kaaway ay walang awang pinatay?

Sumusubo ng pandesal ang abogado ng mga Ampatuan.

Minamasahe ni misis ang hita at baywang ng hukom.

Kinakamot ng burukratang kagigising lamang ang kanyang bayag

Habang tinutunghan ang pahayagan.

May nagmamartsang mga kabataan, may tarpulin na iwinawagayway:

Usigin ang mga Kriminal! Hustisya sa mga Biktima!

Ang pangkat ng mga manggagawa ay nagpipiket sa gate ng hukuman.

Nananawagang makilahok ang bayan sa paghingi ng katarungan

Ang mga pari at madreng nagdarasal.

Ang kabuktutan ng mga Ampatuan

Ay krimeng politikal na pinasikal

Ng Pangulong hayok sa kapangyarihan.

Wakasan ang pagtangkilik sa naghahari-harian,

Kamao ng hustisya, idagok sa mga kriminal!

Pag kimi ang pamahalaan, dumarahas ang sambayan.

Unang binasa ng Pambansang Alagad ng Sining at tagapangulo ng Kodao Productions na si Ka Bien Lumbera (+) ang tulang ito noong Hunyo 23, 2010 sa ika-7 buwang komemorasyon ng Ampatuan Massacre sa programang inisponsor ng National Union of Journalists of the Philippines (NUJP). Ngayon ang ika-14 na anibersaryo ng masaker. Kahit may mga nahatulang nagkasala at ngayo’y nakakulong sa krimen, mayroon pa ring nagtatago at nakakatakas sa hustisya. Samantala, hindi pa rin nakikita ang biktimang si Reynaldo Momay.

Ang pato at tandang

( ‘Wag kami idyota!)

Ni Ibarra Banaag

Isang umagang kay ganda,

nagkasalubong ang dalawa,

sa lungga ng mga buwaya,

ng kuro-kuro at komedya.

Si Pato ay kumakatawan,

sa kulumpon ng kadiliman,

‘to naman si King Tandang,

tagapagtanggol ng katwiran.

Kwak kwak, mister ispiker,

kabataan ngayo’y bulnerable,

kaloka na mga impormasyon,

papalapit na ang Armaggedon.

Mister ispiker, bati ni Tandang,

ako po’y nagtapos na may honor,

kaya’t ‘wag paratangang lito,

sa paksang dito nakadulog.

Kwak kwak, mister ispiker,

hindi po ako kami mga dugyut,

bulnerable, nga’t inkredible,

mis-impormasyon may perdible!

Mister ispiker, bati ni Tandang,

kaming kabataan ay di bobo,

ayaw namin na kapuntahan,

isang mangmang sa lipunan.

Kwak kwak, mister ispiker,

I therefore conclude the world youth,

ay really bulnerable pati gayut,

kaya po ako nagpapa-kyut!

Mister ispiker, sabi ni Tandang,

ang lumaking walang muwang,

sa mundo at kasaysayan,

isang insulto sa’ming talas at talino.

Kwak kwak, mister ispiker

hindi ko ugali na magpa-bebe,

talaga po kasing bulnerable,

kaming kampon ni Baby Em.

Mister ispiker, kaming milenyo,

ay di katulad ni Ginang Pato,

na hindi pwedeng mamanipula,

ng mga gawa-gawang litanya.

Kwak kwak, mister ispiker,

i-clear ko lang, di ako bitter,

regarding somebody else’s agenda,

bulnerable ang pork sa merienda.

Mister ispiker, ‘yan bang kurikulum,

na ituturo niyo sa klasrum,

ay babaluktot sa diktadurya,

kaya bulnerable ang masa?

Setyembre 21, 2023

Lihim ng kalihim

Ni Ibarra Banaag

Datapuwa’t sino man ang umaako,

sino man ang sumalo o sumagot,

sa mga tanong at usisa sa kalihim,

mabubunyag pa rin ang nililihim.

Kahit pa bastos at haragan ang litanya,

panduduro at paglulubid ng patutsada,

malalantad lamang ang kahungkagan,

at umaalingasaw ng mga sabwatan.

Hindi lamang pala sa mga nakapaskil,

sa silid aralan ang nais baklasin,

kundi ang kasaysayan ng diktadurya,

nilalabusaw ng walang patumangga.

Dahil kaya sa 125 na milyong pondo,

na sinasabing bawal ng Konstitusyon,

pagsapaw sa tungkulin ng Kongreso,

pero pinipilit ng ilan na ma-abswelto.

Bawal subalit nagbubulag-bulagan,

mali ngunit binibigyan ng katwiran,

nakapangyayari kahit pa iligal,

ipinagtatanggol ng walang kagutal-gutal.

Bukod tanging ahensya ng gobyerno,

na busog at bundat na bundat sa pondo,

ang bansag at tawag sa iskwela,

“sipsip” kasi kaya may medalya.

Aba aba bulaga yaong mga ulaga,

ilang araw parang naglahong bula,

kung lumustay ay walang humpay,

masaya’t mayabang ang garapal!

Ngunit ang higit na nakakabahala,

sa mga mambabatas ay okey lang,

at papatayan ka pa ng mikropono,

mga tonto’t balasubas sa Kongreso.

Walang kahihiyan silang nagsisilbi,

hayok at umasaang makakahati,

sa kulimbat at pork ng kalihim,

sumisingasing at nagngangalit,

sa tuwing nabubunyag kanyang lihim.

–Setyembre 12, 2023

Panata ng Naiwang Panyapak

Ni Pia Montalban

Hindi na namin sila nasamahan

kahit amin nang nakasanayan

na hindi mag-iwanan

liban pahinga ang nananawagan.

Kasama nila kami sa mga pamayanan,

nakinig ng hinaing ng mga mamamayan,

nakilakbay sa mga mamamalakaya,

naging kaisa sa kanilang mga panawagan.

Subalit, nang gabing iyon, maulan

sa kalsada ng Manrique, iniwan

ng mga hiyaw na pumailanlang

sa pamayanan—ang aming paalamanan.

Tigalgal kaming mga naging piping saksi,

mga naiwang ulila sa may-ari at kapares,

mga walang buhay na bagay

pero punumpuno ng ingay.

Ituturo namin na may naganap na dahas,

na may naisakatuparang krimen.

Patunay na totoo ang pananakot at teror.

Kami ang nagpangalan sa mga biktima.

Kami na saksi ng sapilitang pagkawala,

nang marahas na hatakin

ng mga armadong lalaki

ang mga katawang may suot sa amin;

Na pinilit pang umakyat ng tarangkahan,

magmakaawa na masaklolohan;

magpumiglas sa tangkang pagpapatahimik,

magpakaladkad huwag lamang mabitbit.

Saksi kami sa kanilang mga bigat,

sa bawat hakbang nilang lapat,

sa bawat mithi nilang payak,

sa bawat pangarap nilang tiyak.

Hindi na namin sila nasamahan.

Hindi na namin sila nasamahan.

Susunduin na lamang namin ang hustisya,

hahanapin ang dalawang kasama.

= = = = = =

Sina Jhed Tamano at Jonila Castro.

Dinukot ng mga hindi pa nakikilalang kalalakihan sina Jhed Tamano at Jonila Castro, mga dating mag-aaral ng Bulacan State University noong ika-2 ng Setyembre, 2023. Sina Tamano at Castro ay mga organisador ng mga pamayanan sa Bataan at Bulacan na apektado ng sari-saring proyektong reklamasyon sa Manila Bay.

Pakitang-tao

Ni Ibarra Banaag

Sangdamungkal ang problema ng bansa,

ang inatupag ay magpintura ng upuan sa iskwela,

milyon ang di makaagapay sa taas ng bilihin,

mas abala na magpalitrato at mang-aliw.

Pabalat-bunga ang tingin sa dalang tungkulin,

pakitang-tao lamang ang kinakayang gawin,

panay buladas at hungkag sa katotohanan,

ang paaralan ay entablado ng litanya’t palabas.

Isang insulto sa kaguruan ang iskrip na sinulat,

naka-barong at balat na sapatos ang karakas,

nakabihis at meyk-ap, plantsado maging buhok,

pilit pininturahan ang sistemang nabubulok.

Pagkatapos ng klik at kislap ng litratuhan,

mamayagpag muli sa lubid ng kasinungalingan,

magpupulasan sa nakaatang na mandato,

iiwanang naka-nganga ang pagod na guro.

Pawang pagpapanggap, ampaw na mga galaw,

Ilang minutong kinang sa harap ng kamangmangan,

ang mga ngiti, pagkamay, bati at pagkaway,

ay pakitang tao sa edukasyong nakagulapay.

–Hulyo 13, 2023

We keep the lights on

(A Poem for Dexter’s and Bazoo’s mothers for Mothers’ Day)

By Luchie Maranan

Remember when they were tiny

And afraid of the dark?

We took their hands

And brought them

To where it was bright.

When there was thunder

That frightened them

We held them close

So our heartbeat would calm them.

When they got bigger

And wise and bolder,

It worried us when they

Didn’t come home

When it grew darker.

And then they took journeys

On their own

Because we taught them

To be worthy for others,

To be for the common good.

Our nights were restless

With thoughts of them.

But we trust the roads

They’ve taken and

Homes that took them in

Away from danger.

Now it’s too dark to see

And our hearts are heavy,

Their absence pierces

So sharply

We weep in agony.

But the search is far and wide

And we are mothers

Keeping our lights on,

Flashing the brightest

Of hope that can reach

The dimmest corner.

We weep in the direst

Of moments but

Steel ourselves to

Defy the shadows.

We pray as the child in us

Once prayed for the best wish

We could ever have.

They must find their

Way back to us,

And be soothed with

The beating of our hearts.

Sa gitna ng unos

(Para kay Gene Roz Jamil C. de Jesus)

Ni Ibarra Banaag

Kahit lumuluha sa gitna ng hinahon,

nawa’y mapangibabawan ang hamon,

sana’y maging kalmado sa kumunoy,

kahit pa tumatangis sa dapit hapon.

Ano kaya ang kaniyang dinadanas,

sa sakmal ng mga walang habag,

ang bunsong sa Ina ay tumahan,

na ilang araw na niyang hinahanap.

Sa nagpayabong ng dahon at bulaklak,

 na sa alikabok ay muli pang madama,

sidhi at diliryo ng dambuhalang bigat,

namumukod tanging hangarin matupad.

Ang bisig at kamay na yumayakap,

mga matang may taglay na liwanag,

ang labi na humahalik sa dalamhati,

mga binting naghahatid ng pagbati.

Ngunit kahit sa siphayo’y di mapakali,

kahit pa pilit niyayapos ang pangamba,

kahit pa bangungot ay karimarimarin,

hiling sa Diyos, matunton ang hininga.

Higit na mahalaga ay magka-tuldok,

kaysa mabalisa ng walang tagpos,

at huwag matuyo ang luha sa pisngi,

o ibaon pa sa duyan ng huling hibik.

Subalit habang ang puso’y tumitibok,

ang bawat pintig ay lukso ng dugo,

handang manikluhod sa haring araw,

na bunutin na ang tarak na balaraw.

Ang salitang handa ay walang mukha,

ang tatag ng dibdib ay mapanlinlang,

abutin mang mapaos ang mga tinig,

‘di kailaman magbabago ang tindig.

May 8, 2023

======

De Jesus is a former student leader and a cum laude graduate of UP Baguio, reported missing since April 28 with Dexter Capuyan, a Bontoc-Ibaloy-Kankanaey indigenous peoples’ right activist. The latter had been accused by state forces as a leader in the New People’s Army.

The two were in Taytay, Rizal where Capuyan was seeking medical attention before they became incommunicado. Human rights group said that it is likely that they have been abducted by the military and demand that the two be immediately surfaced.

Dexter Capuyan (Photo from the Cordillera Human Rights Alliance)

Paniniwala

Ni Benito Tiamzon

Ang linyang nagbubukod ay siya ring nagdudugtong.

Ang nakatuturol na guhit na nagbibigay hanggan

at hugis sa lahat ang umpisa at dulo

ng inaalam na kahulugan.

Ngunit ang linyang nakapangyayari ay usbong,

Tanda din lamang ng mga bagay, ugnayan at proseso.

Ito ay umpisang iniresulta at gaya ng lahat

may sarili niyang oras.

Hangal ang sumasamba sa tatag ng namamayani

Sa walang-hanggang pagkakahati ng banal at sala

sa taas ng pader na naghihiwalay

sa tinatanggap at itinataboy.

Ang nagnanaknak na hapdi ng mga tinatapakan

ay asidong uuksa sa pinakamatibas na moog.

Lalamunin ng apoy sa parang ang lahat ng sagwil

at bibigyang-daan ang bagong simula.

Walang tigil, kumukulo ang kaibuturan ng mundo.

–26 Mayo 2014

Dukot

ni Ibarra Banaag

Tuwing may naglalahong bigla,

napapaos maging hibla ng salita,

at paghinga’y di na maulinigan,

bakas ang takot sa sinakmal.

Langitngit ng kawayang sahig,

kaluskos ng may maiitim na balak,

pagmamanman sa bawat galaw,

sa siwang ng gulanit na dingding.

‘Di sapat ang kumot para ikubli,

katawan at putla ng panginginig,

duguang banig na saksi sa papag,

ang bantay sa ungol ng magdamag.

Walang ligtas na oras at lugar,

matao man o banal na altar,

walang pangingimi at pinipili,

ang utos ng maiitim na budhi.

Kabi-kabila ang mga pagtatangka,

pagdukot at iligal na pagkukulong,

walang puknat sa panliligalig,

nagbabakasaling sila’y mapatahimik.

Datapuwat g’ano man mapanganib,

kahit pa ang balde sa dugo’y tigib,

hatid ng kamay na siyang kumikitil,

ang mga Juan mas piniling tumindig!

Diwang mapanlaba’y nag-uumapaw,

nagsisikhay na talunin ang magdamag,

sa gayon pagsikat ng araw sa umaga,

nakaluhod ang mga mapagsamantala!

–Abril 16, 2023