MonRam, 1944-2021

March 29

Reply to a Comrade

By Engr. Ramon P. Ramirez (+)

Last night we had a talk
 in a bus filled with people
   on their way home.
I talked about the moon
   sailing silently on a cloudless sky.
And you talked about the trees
   on the plaza we passed by.

It is the same moon
 which shone upon Chingkangshan
   and the Red base at Yenan.
It is the same moon
 which brightened up the streets of Peking
   on the first day of October
     in nineteen-hundred and forty-nine.

Who knows that today
   the same moon showers its glow
     upon our comrades in the countryside
       lighting their way up dangerous mountain trails.

The trees we saw are much the same
   as those that shelter our comrades
     from the sun and rain and reconnaissance planes.

Moon and trees
   though thousands of miles apart
     become our allies in the people’s war —
Like Wu Kang, too, who will serve us
   his cassia-flower brew.

Many years from now
   we shall talk about the moon moving triumphantly
     across a red sky;
   we shall talk about the trees swaying
     amidst red banners on the plaza we shall pass by.

We shall talk of things
   that will stir our hearts
     and widen our visions;
       and of men becoming god.
Perhaps still in a bus full of people
   happily on their way home
     to the communes.

(Written by the poet in 1976.)


ENJAMBMENT FOR COMRADE MONRAM

By Raymund B. Villanueva

Unlike the moon you wrote about, I did

not know you were a secret poet

crafting paeans about the silent and glowing

orb across cloudless night skies

and shadow-throwing trees giving shelter

to comrades trekking dangerous mountain trails.

Didn’t you know we thought you were like

that moon, with your white hair radiant as your smile

there, gleaming at the corners of our viewfinders

and flitting across our fields of vision

among the pulsating throng.

We heard you talk of dreams and triumphs–

wistfully of the region of the oragon and magayon

whence you sprung, lovingly of the bloodline you belonged,

proudly of the brotherhood you loved, ever hopeful

of the revolution you embraced.

They, all, glowed fulsome in your heart.

We shared a ride when we saw each other last.

The road was twisty and the sky was dark.

But, like that one moonlit March night long ago,

you spoke of plazas with swaying red flags.

I now know, Comrade MonRam,

it was the moon I drove home that night

to his other great love, home to his bride.

–9:57 a.m.
4 August 2021
Quezon City

BINHI NG TULA

(Alay kay Kerima Lorena Tariman)

Supling ng mga magulang na kapwa manunulat
Kanyang pangala’y mga tila pamagat
Kerimang mahusay at mapagbigay *
Lorenang kapita-pitaganang tagumpay **

Sa kamusmusa’y aklat ang kapiling
Bitamina niya’t ehersisyo’y panimdim
Pag-unawa, ‘di kasanayan, ang tamo
Hindi talinghaga ang birtud ng berso

Nagbagong-taong may layon ang wika
Punglong walang patid sa inangking digma
Iwinaksi ang aspalto’t sa lupa nag-yapak
Doon, doon kung saan may layong tiyak

Ang balita kahapo’y kagila-gilalas
‘Sang hiningang maluwalhating napigtas
Buhay na tapat sa hangaring lumaya
Kamataya’y makapangyarihang tula

Kamatayang nagsisilang ng marami pang tula.

-Raymund B Villanueva
   9:31 n.u.
22 Agosto 2021
   Lungsod Quezon
*, **:Mga na-google na kahulugan ng pangalang Kerima at Lorena

LAHAT NG INA’Y AKTIBISTA

(Para kay Nanay Mameng)

Ni Katrina Yamzon

ang lahat ng ina’y aktibista.

walang papantay sa tapang niyang angkin.

nang siyam na buwan ika’y kanyang dalhin.

wala nang hihigit sa hapding kanyang tiniis,

marinig lamang una mong munting pagtangis.

inihele ka ng palabang himig

ng kanyang mga oyayi at kundiman,

habang ika’y nahihimbing

sa pag-ugoy niya ng iyong duyan.

gumabay siya sa bawat mong paghakbang,

lumalaban sa balakid sa iyong daraanan,

tumutuligsa sa iyong bawat mga kahinaan,

umuunawa sa bawat mong pakikipaglaban.

kakayanin niya ang lahat.

gagawin niya ang lahat.

kahit pa ang

pumatag ng bundok,

tumangan ng armas,

bumago ng sistema,

magpalaya ng lipunan

para sa anak na pinag-aalayan

ng buhay nito’t kamatayan.

ang lahat ng ina’y aktibista,

na umiibig

kaya’t nakikibaka.

Mga tula para kina Nonoy at Neil

ANG IKALIMANG BULKAN NG NEGROS

Ni Raymund B. Villanueva

Ang Negros ay may limang bulkan:

Kanlaon, Talinis, Silay at Mandalagan

Habang ang iba’y himbing, madalas magbuga ang una

Pinaka-masipag ang panlima, ngala’y Nonoy Espina.

Totoong ang Kanlaon ang pinakamatayog

Ngunit si Nonoy ang siyang bantayog

Siyang walang tabing na ulap at sinag sa tuktok

Ulo’y yukod sa lupa, korona’y puting buhok.

At kung si Nonoy ang nag-iingay

Hindi lamang ungol, hindi lamang dighay

Sabog kung sabog, walang awatan

Tulad ng apat, tunay ring bulkan.

Ngunit ang apoy niya’y biyaya

Liwanag sa karimlan, sa dibdib ay pag-asa

Pampatining ng bakal, pampatibay ng tuhod

Sa mga nanghihina’y pantuwid ng gulugod.

Bawat pagsabog niya’y pagpapala

Alay pagdaka ay matabang lupa

Tayong mortal ay hinikayat magtanim

Sa bukang-liwayway ay may aanihin.

Ating bulkan man ngayo’y himlay

Hindi niya nais ang protracted na lumbay

Bakas niya’y habang buhay na gabay:

“Taena, bok, gapiin ang kaaway!”

–1:20 n.h.

  16 Hulyo 2021

  Lungsod Quezon

= = = = = = = =

PANÁTA NI DOLÓ

(Pagkaraán ng “Alípin ng Gútom”, Linocut, 18”x18”, 2015)

Ni Rene Boy Abiva

(i)

Pinupúnit nitong tínta, pinsél, at kámbas ang bagsík

Ng balutìng púro dugô. Di yatà’t pawang taláhib

Na mabilís makasúgat sa mga paá’t balíkat

Papakín mo man ng halík ay tiyák na magnanaknák.

(ii)

Kung gayon, ang báwat hágod ng patúlis at manipís

Na brótsa ay pawang tukâ ng tandáng na bumabásag

Sa báwat madalîng-áraw. “Doló! May imórtalidád?”

“Walâ! Pantásya lang ito ng pala-túlog na burgís!”

(iii)

Halá! Bángo’t magsigísing kayóng mga maka-síning,

At h’wág sanang ikatwírang ngayón lang kayó nagisíng!

Matutúhan niyo sana na kung kayó’y isáng bagtíng

At sa digmàan gamítin, alípin ay magpipigíng!

(iv)

Ah! Mukhâng tamà nga yatà ang sabi ng matatandâ

Doón sa libís ng Tayug, lupàng mahál ni Calosa,

“Íngatan mo’t parámihin itong mga sambásambá,

Pagkát mínsa’y itinumbá nilá ang gintông kalésa.”

(v)

Ganyán, ganyán ang kamandág! Nakakanginíg ng pálad!

Yaóng para kang bumúhat ng tubó túngong kamálig,

O nagkamáda ng batóng umugáog sa daigdíg;

Ganitó nga kung wásakin ng ’saáng pintór ang ligálig.

= = = = = = = = =

(Ang mga tulang ito ay handog kina Jose Jaime “Nonoy” L. Espina ng National Union of Journalists of the Philippines (NUJP) at Leonilo “Neil” O. Doloricon ng Concerned Artists of the Philippines (CAP). Si Nonoy ay pumanaw noong Hulyo 7 samantalang si Neil ay namaalam noong Hulyo 16, kapwa sa sakit.

Kapwa silang kasaping tagapagtatag ng kani-kanilang organisasyon at mga kagyat na dating tagapangulo ng mga ito sa panahon ng kanilang kamatayan. Si Nonoy ay tagapangulo ng NUJP mula 2018 hanggang Marso 2021 at si Neil nama’y tagapangulo ng CAP mula 2019 hanggang Mayo ngayong taon.

Mga nangugunang tagapag-tanggol ng kalayaan sa pamamahayag at ekspresyon, huling nagkasama sina Neil at Nonoy sa pinakalamalaking pagkilos para sa karapatang ito ng bansa noong 2020 sa harap ng ABS-CBN sa Lungsod Quezon.)

Aswang. Lianga

By Tyrone Velez

I. 2015

The forest emerald faded

and red the valley turned

as embers devoured the commune

The dawn cracked with bullets

on the heads of two datus

and a blade slashed Emok’s neck

Wails echoed across Andap

walls shake

this village school

Forest leaves snapped off

and embrace the blood-soaked soil

Blood red the sun

the busaw* howls

the tribe departs

a season of blood

II. 2021

A year of pandemia

but other things can kill

the Manobo girl dreams

of dances and harvests in their fields

but as abaca leaves were gathered

she and her family were collected

by bullets laced

with words of the busaw

smash their inner bodies

rape their lands for the coffers

the nightmare sets in again

as their blood cries for Magbabaya**

*in Lumad folklore is a being that eats or attacks people

**deity

Wag pahiran ang luha sa pisngi

Wag niyo nang itanong ang bakit,

ba’t buhay nila”y isa-isang kinikitil.

hangarin niyo, pa’no siya nabuhay,

silbi’t kabuluhan na sadyang inalay.

Wag niyo ng sabihin na nasasayang,

dunong na ginugol sa sambayanan,

Sa halip, siyasatin landas na tinungo,

bakit ang paglaban ay nagpapatuloy.

Wag niyo na sanang siya’y tangisan,

pagluha ay isa lang panghihinayang.

Kung pumpon lang ng galit at sigaw,

di dadamputin nalaglag na balaraw.

Wag niyo na siyang ihatid sa libingan,

kung pagluluksa’y siya rin tatalikuran.

Luha’t hibik ay hahayaan lang matuyo,

kapag tumila na’t humupa ang siphayo.

Wag niyo na siyang alayan ng awitin,

o tula at anumang pulang talumpati,

kung tulad niya’y di mangagsisidami,

at makapaghiganti nagpipiglas na uri!

Kaya kasama, wag na, wag na lang!

Wag na lang pag silakbo’y lulugo-lugo,

At galit ay maiiwan sa matang mugto,

Kung ang pananalig ay ‘yong isusuko!

Ibarra Banaag

Mayo 11, 2021

Tulang alay para kay Ka Joseph Canlas

Pag-agaw ng Hininga

Covidtula ni Joel Costa Malabanan

Ika-10 ng Mayo, 2021 sa ospital

Bawat agaw ng hininga ay pasusumamo sa langit;

Ika’y mortal, at ang lahat maglalahong isang saglit;

Dumikit na dumi sa saluwal sa mabilisang pagluwal

Pagbabalik sa kabataang walang alam, walang muwang!

Bawat ubo’y may kapalit na hampas sa iyong dibdib

Papanawan ng ulirat kapag hindi ka kumapit;

Yaong nag-iingat naman akalain mo na dapuan?

Hindi biro ang ganitong pagsubok ng kapalaran.

Buti na lang, may cheering squad ako sa labas ng ospital

Asawa’t anak, kapwa guro, kaibigang nagmamahal;

Panalangin, paalala, mensahe ninyo’y nabasa ko

Higit na makabuluhan kaysa isang 0rbiruwaryo!

Ang tunay na kaibigan, malayo man o malapit

Higit na maaasahan sa panahong nagigipit!

Ang Community Pantries at ang Alamat ng Sampalok

Ni Joi Barrios

Ang alamat ng sampalok

ay kuwentong tungkol sa pagdaramot.

May matandang babaeng ayaw

magbigay ng balat ng kahoy na panggamot

sa nangangailangang kapitbahay,

kung kaya, siya raw ay isinumpa.

At nang bumagyo, ang ilog ay umapaw

at tinangay ng baha ang puno,

na kung saan-saan tumubo.

Ang kuwento ng sampalok ay alamat

ng puno na naging panlahat.

Sa nayon, at kahit minsan sa kalunsuran

Hangga’t maaari ay hindi tayo bumibili

ng maliliit ang dahon na ipalulutang sa sinigang.

Hinihingi natin ito sa kapitbahay

tulad ng kayraming sagana ng iba:

aratiles, sineguelas, at makopa, na bihira sa pamilihan

dahil nakasanayan na ang pagbibigay

at ang pagtanggap ng biyaya.

Ganito rin ang tulungan sa ating mga pamayanan.

“Magbigay ayon sa makakayanan,

Kumuha batay sa pangangailangan.”

Ang sampalok na maasim

nabibigyan din ng alat at tamis.

Ang nagmamasama sa mabuting gawa,

Tiyak na may budhing anong itim, anong lupit.

Ika-20 ng Abril 2021

*Oblatio vitae

(Para kay Nelinda ‘Sr. Mary Francis’ Añover)

Ni Raymund B. Villanueva

Taym pers, hintay naman sana

Sa dami ng maari nang mauna

Bakit ito pang si Nelinda

Ang inaya Mong maaga?

Taym pers, nalimot Mo yata

Ang dasal ng mga aba

Ng katutubo’t magsasaka

Si Francis ay makapiling pa?

              Ang madre ng kapwa bukid at kumbento

              Ang tawa’y tila batingaw ng kampanaryo

              Ang relihiyosang matapang sa harap ng sundalo

              Nagro-rosaryong nakataas ang kamao.

Taym pers, padalos-dalos Ka

Langit nama’y makakapag-hintay pa

Sa rami na nilang Iyong kasama

Pinauwi Mo ang isa pang santa.

                                -2:26 n.h.

                                 11 Abril 2021

                                Lungsod Quezon

* Latin ng ‘Alay na Buhay’

Sa ngalan ng iyong duguang baro

(Alay kay Dandy Miguel)

Ni Raymund B. Villanueva

Domingo de Palaspas nang ika’y patayin

Ng mga kalul’wang ‘di marunong mangilin

Akala ba nila’y kayang paslangin

Ang paninindigan mong maningning?

Tulad nila ang mga sundalo

Ng demonyong imperyong Romano

Ikaw nama’y tulad ni Kristo

Obrero, sugo’t rebolusyonaryo.

Kung ang kay Hesus ay katubusan

Oremus din ang iyong panawagan

“Sahod, trabaho at karapatan

Ipaglalaban, hanggang kamatayan!”

Tigmak ng dugo ang iyong baro

Binutas ng walong punglo

Bantay sila’t maniningil tayo

Maka-uri ang ating apokalipto.

-9:19 n.u.
29 Marso 2021
Lungsod Quezon