Putragis Amang!

Putragis amang! Kami’y namamalimos lamang ng kapirasong lupa
Bakit pinaputok ang kanilang sandata?
Hayup nga ba kaming hayup sa turing 
Bakit kaming gutom, bala ang pinakain!

Putragis amang! Ang palasyo pala ay hindi dulugan ng awa 
Ang kongreso pala’y kongreso ng panginoong may lupa
Saan namin hahanapin 
Ang pangakong pag-laya?

Putragis amang! Huwag nila kaming itulak sa dingding 
Mabangis sumalakay ang mga ginutom
Sa tagisan ng bagang kapag wala nang madurog na kanin
Huhulagpos ang malaong galit na kimkim!

Sumpain ang US!
Si Cory, si Starke, at mga katulad nila
Silang nagbibigay ng laya na busabusin ang paggawa 
Silang nagpapahintulot sa mga panginoong may lupa!

O hari ng gatilyo, hukbo ng mga hukbo
Bayani ng mga bukirin
Idulot mong sa mga kamay namin
Madurog ang mga salarin!

  • This poem had been repeatedly performed at rallies commemorating the Mendiola Massacre of 22 January 1987 when 12 peasants were killed and at least 51 others were injured. According to Mendiola Massacre survivor Mirriam Aledia, who recalled the poem from memory, the poem was performed by an old man during an indignation rally at Mendiola a few days after the massacre took place. The name of the author remains unknown.
  • The featured image is a cartoon by Mark Suva on the occasion of the massacre’s 32nd anniversary today. The background photo he used was taken from kahimyang.com. All rights to the original photographer.

Walang puntod

ni JL Burgos

Nais ko ring maglinis ng puntod katulad ninyo.
Makihalubilo sa mga kamag anak
habang inaalala ang mga panahong magkasama
ng nasa puntod na binisita.

Nais ko ring magalay ng bulaklak sa nitso.
alam kong kakaiba ang hiling ko
di katulad ng karamihan na hangga’t maari
ay walang nitsong pupuntahan.

Nais ko ring magtirik ng kandila
habang tumutulo ang luha sa lupa.
Pero wala ako/kaming puntod,
pinagkakait ang panahong magluksa.

Kadalasan ang puntod
ang sinasabing katapusan.
Pero minsan sa aming walang puntod
ang nitso ang simula ng katarungan.

Kami ay walang puntod.

-November 1

(Pasintabi kay Ipe Soco na may kahintulad na pamagat na tula. Dinukot ng mga militar ang nanay ni Ipe. Katulad ng kapatid kong dinukot na hanggang sa kasaluluyan ay di pa rin natatagpuan)

KUNG PAANO MAGDILIG

Sa alaala ng Maguindanao Massacre

 

Nabibitak na ang lupa sa malawak
Na kapatagan ng Maguindanao.
Ngayo’y hindi naman tagtuyot,
Ngunit tigang ang rabaw
At sementadong kalsadang
Dinaraanan nila.

Tirik ang araw. Walang ulan
Na puwedeng maging dahilan
Ng alimuom, ngunit nakapagtataka
Na may ibang singaw
Ang lupa. Maaamoy mo ang sangsang

Na bitbit ng mga sumasayaw na dahon.

Hindi ito ordinaryong hapon. Kailangan nilang magdilig –
Upang hindi mamatay
Ang mga halaman at tanim.
Kaya’t sila ay nagdilig nang nagdilig.

Bitbit ang pag-asang maibabalik

Muli ang dating samyo
Ng probinsya.

Tahimik ang paligid.
Kanta lamang
Ng mga ibon ang maririnig.
Ngunit kung nanaising tumahimik –
Madidinig ang alingawngaw
Ng mga katawang nakatanim,
At kung paano sila itinanim.

Kung susumikaping imulat ang mata –
Makikita sa tintadong lupa
Kung anong likido ang kanilang pinang-igib,
Para gamiting pandilig
Sa bitak-bitak na lupa kung saan
Nagpatong-patong ang iniwang gunita.

11.23.18
Andre Gutierrez

WHICH SHALL COME AHEAD?

By Jose Maria Sison

Which shall come ahead?
The blazing of forests,
The thawing of icebergs,
The rise of oceans,
The drowning of cities,
The parching of the land,
The whimpering death?

Which shall come ahead?
Sudden fright at the big burst,
Mushrooms in the sky,
Blinding light in a trice,
Before the endless night
Under the seamless fog,
The freezing of the land?

Which shall come ahead?
The endless rule and lure of greed,
The cycles of boom and bust,
The captive flow of blood and sweat,
The ruin of the greenscape,
Or the breaking of chains
To end myths of the endless?

Which shall come ahead?
The rise of the human spirit,
The liberation of the oppressed,
To smite the vile sources
Of greed, wars and plunder
To end the absurd choice
Of calamity to doom all humankind.

 

ALIN ANG MAUUNA?

Alin ang mauuna?
Ang pagliyab ng mga gubat,
Ang paglusaw ng mga yelong bundok,
Ang pag-ahon ng mga karagatan
Ang paglunod ng mga lungsod,
Ang pagtigang ng kalupaan.
Ang maungol na kamatayan?

Alin ang mauuna?
Biglang takot sa pagsambulat,
Mga kabute sa kalangitan,
Saglit ng makabulag na liwanag,
Bago ang gabing walang hanggan
Sa ilalim ng walang siwang na ulap,
Ang pagyelo ng kalupaan?

Alin ang mauuna?
Laging paghari at tukso ng kasakiman,
Mga siklo ng paglobo at pagsabog,
Ang binihag na daloy ng dugo at pawis,
Ang pagwasak sa luntiang tanawin,
O ang paglagot sa mga tanikala,
Nang wakasan ang mga mitong walang hanggan?

Alin ang mauuna?
Ang pagtayog ng makataong diwa,
Ang paglaya ng mga inaapi,
Upang bigwasan ang mga imbing bukal
Ng kasakiman, digmaan at pandarambong
Nang wakasan ang balighong pagpili
Ng kalamidad na tatapos sa sangkatauhan.

             —Utrecht, October 16, 2018

Ang ika-sampu

Para sa siyam ng Sagay

 

Masdan ang mga sakadang nakayuko sa lupa

Ang mga yayat nilang katawa’y sanay

Tumiklop mula sa baywang

Tungo sa bagong ararong lupa

Upang magtanim o gumapas ng damo,

Magputol ng tubo o buhatin ang mga ito.

 

Sa halagang isang daang piso.

Kada araw. Araw-araw.

 

Kailangan nilang magsipag.

Ikababawas ng yaman ng mga panginoon

Kung sila’y babagal-bagal, hindi magpapagal.

Huwag na huwag silang magtatangka

Na bawiin ang lupa, ng mga gulay ay tamnan.

Mabibilis ang kanilang kamatayan.

 

Masdan ang nangyari sa siyam

Sa Hacienda Nene ay timbuwang

Silang sariling lupa at, susmaryosep, pagkain

Ay nangarap. Ang paglaban sa kanilang kahirapan

Ay hindi kailanman hahayaan,

Hinding-hindi papayagan.

 

Silang mga nangahas, nagnais na makabangon

Mula sa dantaong pagkakayuko. Sa pusikit na gabi’y niratrat

Tila siyam na darili ng mga kamay

Nakatiklop nang panawan ng buhay.

 

Subalit…

 

May nakalimutan ang maang-maangang panginoon

Sampu ang daliri sa kamay na nakayukom

Ang huli, ang hintuturo, kinakalabit ang gatilyo

Ihahayo na ang ganting punglo.

 

–8:51 n.u.

                                                   24 Oktubre 2018

                                                   Lungsod Quezon

WHICH SHALL COME AHEAD?

By Jose Maria Sison

Which shall come ahead?
The blazing of forests,
The thawing of the icebergs,
The rise of the oceans,
The drowning of cities,
The parching of the land,
The whimpering death?

Which shall come ahead?
Sudden fright at the big bang,
Mushrooms in the sky,
Too much light in a trice,
Before the endless night
Under the seamless fog,
The freezing of the land?

Which shall come ahead?
The endless rule and lure of greed,
The cycles of boom and bust,
The flow of blood and sweat,
The ruin of the greenscape,
Or the breaking of chains
To end myths of the endless?

Which shall come ahead?
The rise of the human spirit,
The liberation of the oppressed,
To smite the vile sources
Of greed, wars and plunder
To end the absurd choice
Of disaster to doom all classes?

Utrecht, October 13, 2018

Oras Na

ni Rene Boy Abiva

 

Dinggin mo ang bulong sa bayan na yaon-

ang nakatutulig na iyak ng mga sanggol na gutom at uhaw

ang animo’y kulog na lumagapak na atungal

at alulong ng mga inang balo

habang nakaluhod sa harapan ng mga batong santo at kahoy na krus.

 

Nawa’y sa pagdampi ng katotohanang ito’y mabuo ang ‘yong pasya

na lipulin ang mga galamay ng Haring Pugita

gayundin ang patuyuin ang bukal ng kanilang ubod nang itim na kaluluwa.

 

Nawa’y sa pagsanib ng naipong himutok at himagsik sa ‘yong kaibuturan

ay mahanap mo ang ‘yong sarili sa piling ng mga laging api.

At kung mangyari man ‘tong ganap ay oras na

upang ika’y gumising sa dati mong kabaliwan

na ang hangganan ng mundo’y nagtatapos lamang

sa abot-tanaw ng ‘yong hubad na mata.

 

Oktubre 8, 2018
Lunsod ng Queson, Maynila  

Agaw Agimat

ni Rene Boy Abiva

 

Kayong lagpas dekada nang binubusabos

piniga’t pinatiwatiwarik hanggang sa dumausdos

at malagutan ng buhay

at damputi’t itapon sa libingang tila bangin

ang bangis at lalim.

Lagpas dekada na rin pala

nang mapangahas n’yong tahakin

ang ipinagkait sa inyong mga tanawin,

ang lahat ng imaheng abot ng inyong paningin

kabilang ang dalumoy na lumalambitin

sa ngala-ngala ng papawirin.

 

Ah, lagpas dekada na rin pala

nang ang dating kinatatakutan n’yong mga pangitain

ay inyong naitaboy

nang sama-sama n’yo itong dinaluhong

sa gitna ng mga nagbabagang gabi.

 

At kayong lagpas dekadang dinusta

ng uring tuta ng Amerika,

bigkisin n’yo ang inyong paglilirip

at tibayan ang hanay

nang sa daluya’y inyong masilip

ang kasaysayang naghihintay

at kailangang masagip:

mapalaya ang lupa

at mundo sa kapital at makina.

 

October 5, 2015
Ifugao District Jail
Kiangan, Ifugao

Ang inyong matatamis na ngiti

Ni Ibarra Banaag

 

Sana’y di nagkamali sa treno’ng inyong sinakyan.
Nakakaaliw man at nakakabingi ang hagikgikan.
Ang sumakay ay di libre bagkus ay babayaran.
Ng buwis at inutang sa kawatang dayuhan.

Sana ay may preno ito sa pag-arangkada.
At ng di rumagasa sa mga barong- barong.
Malimas, madambong, pilak, gas at ginto.
Habang pinapatag matatayog na bundok.

Hiling ko sa pasahero ng Train 1 at 2.
Dumungaw naman kayo sa bintana ng bagon.
Masdan ninyo ang pumipila sa palabigasan.
Habulin niyo ng tingin ang mga Inang luhaan.

Sana’y maalimpungatan sa liliw ng bangungot.
Hindi dilaw ang buhay at dugo na nangalalagas.
Hindi pula ang naghahangad ng pagkawasak
Kundi ang uring sumasaklot sa katarungan.

Sa tuloy tuloy na pagragasa ng inyong tren.
Hindi lang puno ang nabubuwal kundi buhay.
Hindi lang ilog ang natutuyo kundi lalamunan
Hind lang burol ang napapatag kundi komunidad.

Hindi kalaban sa politika ang nakukulong.
Ang nasa piitan ay demokrasya at kamangmangan.
Hindi katungali sa eleksyon ang nasa bilibid.
Kundi ang kalayaan sa isang makatarungan lipunan.

Ako sa inyo ay may isang panalangin.
Na ‘wag maunsyami ang inyong pagbubunyi.
Kung kayo na ang biktima ng panggigipit.
Tumimbwang at sabihin kayo’y nanlaban.

                  –Setyembre 26, 2018

Para sa kabataan, ang pumikit ay kasalanan

Sanaysay at mga larawan ni Denver del Rosario

Umulan ma’y hindi nagpatinag ang sambayanan, at kanilang isinigaw ang patuloy na panawagan, “Never again!”

Sa hiyaw ng madla’y nangibabaw ang isang sektor ng lipunan na walang-sawang kumikilos at nagmumulat para sa kalayaan ng bansa. Halos limang dekada na ang nakalipas mula sa pinakamadilim na bahagi ng ating kasaysayan, ngunit hanggang ngayo’y kasama pa rin ito sa laban. Patuloy sitong nagpapaalala sa mga kasalanan ng lipunan at kumukontra sa pagbubulag-bulagan sa panahong inaapakan ang mga karapatan ng mamamayan.

Ika nga ni Lean Alejandro, patuloy na babalik ang kabataan.

Muling gumawa ng kasaysayan ang sambayanang Pilipino noong nakaraang Biyernes, kung saan kasama ng kabataan ang iba’t ibang sektor ng lipunan upang gunitain ang ika-46 anibersaryo ng batas militar sa Pilipinas sa ilalim ng diktador na si Ferdinand E. Marcos. Taas-kamaong pinagpugayan ng sambayanan ang mga taong naglaan ng kanilang mga buhay upang labanan ang diktadurya at tiraniya noong panahong iyon.

Isa si Andrew Mencias, 20, sa naitalang labinlimang-libong nagprotesta sa Luneta. Kasama ang kanyang mga kaibigan mula UP Diliman ay tumungo siya sa Luneta upang sumama sa mas malawak na hanay ng mamamayan. Kasabay ng pag-alala sa kamatayan ng demokrasya ay ang pagkundena sa nagbabadyang pagbabalik ng pamilyang Marcos sa mas mataas na kapangyarihang politikal at ang patuloy na pagtapak sa karapatang pantao ng kasalukuyang administrasyongRodrigo Duterte.

“Pumunta ako ng Luneta dahil naniniwala ako sa kahalagahan ng sama-samang pagkilos,” ani Mencias. “Para sa akin, maraming bagay tayong dapat nating natatamasa pero hindi natin nakukuha.”

Nagkataong itinakda din noong nakaraang Biyernes ang Pandaigdigang Araw ng Kapayapaan, ngunit isa itong malaking kabalintunaan sa ating bansa. Sa araw na ito’y binabalikan ng sambayanan ang taong 1972, kung kailan tinanggal ang kalayaan ng mamamayan. Kung iisipi’y ilang dekada nang lumipas, subalit muli itong nagiging tampok ngayon kaugnay ng pamamalakad ng administrasyong Duterte, na inihahalintulad ng mga grupong sektoral kay Marcos.

Patuloy ang pagnupuna at pagkukundena ng iba’t ibang mga grupo sa kasalukuyang administrasyon dahil sa kawalang-respeto nito sa karapatang pantao at ang patuloy na pagsasabatas ng mga anti-mamamayang polisiya. Aktibong lumalahok sa mga pagkilos ang kabataan—kasabay ng pagsama sa iba’t ibang mobilisasyon ay ang pagsulong ng kanilang mga adbokasiya bilang tugon sa iba’t ibang isyung panlipunan.

Katulad na lamang ni Mencias na nakikiisa sa laban ng kabataan para sa libreng edukasyon, na itinuturing niyang pundasyon ng isang progresibong lipunan. Habang malayo na ang narating ng kampanya, patuloy pa rin ang mga dagok na humahadlang upang makamit ang edukasyon para sa lahat.

“Nakakalungkot na pangit yung quality ng maraming public schools dito sa atin,” ani Mencias. “Nakakulong pa rin tayo sa isang sistemang wala tayong napapala.”

Kamakailan lamang ay napagtagumpayan ng kabataan na tanggalin ang Return Service Agreement mula sa Implementing Rules and Regulations (IRR) ng RA 10931 o ang Universal Access to Quality Tertiary Education Act of 2017. Matagal nang pinupuna ng mga estudyante ang probisyong ito—ayon sa National Union of Students of the Philippines (NUSP), ang edukasyon ay karapatan at dapat walang kapalit.

Gayunpaman, sa maliliit na hakbang ay patuloy pa rin ang mga banta sa karapatang ito, katulad ng nagbabadyang budget cut sa edukasyon at ang pasuweldo sa mga guro na hindi pa rin sapat.

Isa pa sa isinusulong ni Mencias ay ang karapatan ng pambansang minorya, na patuloy na binubusabos ng kasalukuyang rehimen. “Higit sa lahat, sila yung pinaka-apektado ng mga batas, at hindi rin naman sila pinoprotektahan ng military,” ani Mencias.

Ayon sa Save our Schools (SOS) Network, kamakailan lamang ay pitong kabataang Moro ang pinatay ng mga militar sa Patikul, Sulu sa ilalim ng batas militar sa Mindanao—bukod pa dito ay ang serye ng mga pagbomba sa mga katutubong komunidad at mga kaso ng puwersahang pagsuko sa kamay ng mga puwersang gobyerno, isang manipestasyon na patuloy pa rin ang paglabag ng estado sa karapatang pantao.

Isang patunay si Mencias sa libo-libong kabataang patuloy na nakikibaka para sa tunay na pagbabagong panlipunan at tumatangging kalimutan ang ating masalimuot na nakaraan. Patuloy nilang ginagampanan ang kanilang papel bilang mga pag-asa ng bayan. Ang sabi ng iilan, huwag nang mangialam ang kabataan, hindi naman kayo buhay noong mga panahong iyon.

Ngunit sila’y hindi magpapatinag.

“Hanggang ngayon naman, nararamdaman pa rin natin ang mga ginawa ni Marcos, ngayon pang gusto nilang bumalik sa mataas na kapangyarihan,” ani Mencias. “Dapat naman talaga nating binabalikan at pinag-uusapan ang kasaysayan, para maisakonteksto natin yung sitwasyon na meron tayo ngayon.”

Kung babalikan ang 1970, ang kabataan ang nanguna sa panawagang baguhin ang sistemang pulitikal at pang-ekonomiko ng bansa. Sa Sigwa ng Unang Kwarto, kabataan ang nanguna sa paghingi ng pagbabagong panlipunan sa ilalim ng administrasyong Marcos, na nagpapakita na ng mga tendensiyang diktaduriyal. Maraming kabataan ang nagbuwis ng buhay upang ipaglaban ang kinabukasan ng inang bayan.

Halos limang dekada na ang lumipas, ngunit muli nilang pinatunayang patuloy silang lumalaban kasama ang sambayanan.

Hindi pa rin nagbabago ang lipunang ginagalawan—sa ilalim ng administrasyong Duterte, kinikitil ang mga pag-asa ng bayan at pilit pinipinturahan ito ng estado bilang “collateral damage”. Nariyan si Kian delos Santos, si Carl Arnaiz, at daan-daang kabataang biktima ng pambubusabos at paglabag sa karapatang pantao ng kasalukuyang liderato.

Ganoon pa rin ang sistemang pulitikal at pang-ekonomiko na patuloy na pinoprotektahan lamang ang interes ng makapangyarihang iilan. Patuloy ang pagtatangkang baguhin ang kasaysayan at ilagay sa pedestal ang diktador na kumitil ng maraming buhay at binaon ang bansa sa utang na hanggang ngayo’y pasanin ng mamamayan.

Patuloy pa rin ang laban.

Madalas na tinuturo sa mga paaralan na nakamtam muli ng sambayanan ang kalayaan matapos nilang pabagsakin ang diktadurya noong 1986. Ngunit alam ng kabataang hindi pa tunay na malaya ang bansa—mahaba lang ang tanikala. Sila ang patunay na hindi maaaring magbulag-bulagan ang mamamayan, lalo’t harap-harapan ang paglabag at ang pagsasawalang-bahala.

Ilang buhay man ang kunin, patuloy silang babalik at lalaban. #