Posts

Bakit Filipino at ‘di Tagalog?

/in /by

MARAHIL ay dapat tuldukan na ang pagkalito. Ang Wikang Pambansa ay Filipino – hindi Tagalog. Ang Filipino ay pinagsama-samang wika mula sa iba’t ibang rehiyon sa Pilipinas na may pagsasaalang-alang din sa mga dayong wika na naging bahagi na ng pang-araw-araw na talastasan. Dumaan ito sa masusing pag-aaral ng Surian ng Wikang Filipino na naglalayong pagpasiyahan kung katanggap-tanggap sa mas nakararami. Pansinin na mas dominante ang Tagalog. Ito ang pinagmulan ng Wikang Pambansa.

Pinakamalaki ang Luzon sa tatlong pangunahing islang bumubuo sa arkipelago – ito nga, Luzon, Bisaya, at Mindanao. Sa Luzon ay mas nakararami ang nagsasalita ng Tagalog, bagama’t may iba pang diyalekto – Pampango, Iloko, Bikol, Ibanag, Itawis, atbpa – ngunit namamayani at tanggap ang Tagalog bilang pangunahing salita. Ayon sa mga kuwentong bayan, ang Tagalog ay hango sa “taga-ilog”, mga naninirahan sa paligid ng Ilog Pasig, ang pangunahing ilog na bumabaybay sa malaking bahagi ng lalawigan ng Rizal kasama ang Metro Manila. Kahit noon, uhuan ng mga migrante buhat sa iba’t ibang lalawigan ang bahaging ito dahil ito ang kinikilalang lundo ng komersyo. Kailangang umakma sa kultura ang mga dumarayong taga-ibang probinsya kaya natuto silang magsalita ng wika ng mga “taga-ilog.” Hanggang ngayon, itinuturing na pinaka-dominante ang wika ng “taga-ilog”, ang Tagalog, na siyang pinagbasehan ng pagbuo ng Wikang Pambansa.

Pinagtibay ng Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134 na nagkabisa nuong Disyembre 13, 1937, na Tagalog ang maging “batayan ng wikang pambansa ng Filipinas.” Ang naturang batas ay nagkabisa lamang nuong 1940.

Nuong Hulyo 4, 1946, sa bisa ng Batas Komonwelt Blg. 570 na pinagtibay nuong Hunyo 7, 1940, ay kinilala ang Wikang Filipino bilang opisyal na Wikang Pambansa. Ayon kay Roberto T. Añonuevo, ng Komisyon sa Wikang Filipino: “Nagpalabas ng kautusan ang kalihim ng Tanggapan ng Edukasyon noong 13 Agosto 1959, na tawaging ‘Pilipino’ ang ‘Wikang Pambansa’. Ang ‘Pilipino’, na ibinatay nang malaki sa Tagalog ay maghuhunos na “Filipino” alinsunod sa atas ng Saligang Batas 1973 ‘na linangin, paunlarin, at pagtibayin ang Filipino alinsunod sa umiiral na mga katutubong wika at diyalekto nang di-alintana ang pagtanggap ng mga salita mula sa mga dayuhang wika.’”

May pananaw si Ben G. Domingo, retiradong propesor sa komunikasyon sa Central Luzon State University. “Nang bago pa lamang akong natututo ng wikang Pilipino, may pagka-purista ang aking pagpapahalaga at paggamit sa noon ay pambansang wikang tumuntong sa Tagalog. Unti-unting nagbago ang aking pananaw nang malinawan ako sa pagiging dinamiko at masigla ng isang buhay na wika. Nagbabago o lumalago ito dulot ng iba’t ibang kaganapan sa lipunang kinapapalooban nito.”

Bagama’t nagpahayag din siya ng pagkalito. “Naisip ko rin noon, bakit kinakailangang isama ang mga letrang c, ch, f, j, ll, ng, q, v, x at z sa wikang Filipino? Hindi ba balangkas-kolonyal ito?

“Hanggang sa mapagtanto kong ang mga ito ay likas (na tunog) sa maraming katutubong wika sa ating bansa, tulad ng Ibanag at Itawis na sagana sa ‘f’ at ‘v’ ang kanilang mga salita.”

Ito ang malinaw na tugon kung bakit ang Filipino ay “nag-ampon” ng mga titik na sa unang tingin o dinig ay banyaga.

“Mahabang salaysayin — at masalimuot — ang pinagdaanan sa batas ng Tagalog bilang wikang pambansa (1936), at ang pagiging Pilipino (1959) at Filipino (1992) nito,” patuloy ni Domingo.

May agam-agam siya kung bakit Tagalog ang pinagbasehan ng Wikang Pambansa. “Nuong simula ng ilang-20 siglo, tinatayang wala pang 25 porsyento ng mga mamamayan sa Pilipinas ang nagsasalita ng Tagalog samantalang mahigit 40 porsyento, diumano, ay gumagamit ng Bisaya, bagama’t ang bilang na ito ay nagbago na (mahigit na 90 porsyento na ang gumagamit ng wikang Filipinong nakatuntong sa Tagalog [ngayon]) pagkatapos na maisabatas na Tagalog ang naging lunsaran ng wikang pambansa, na ipinatupad sa mga paaralan at lalong pinakalat ng midya.”

Noong 1986, nakapaloob sa binagong Saligang Batas ng 1986 na kilalanin ang pambansang wika ng Pilipinas bilang “Filipino.” Ayon sa naturang bahagi ng batas na ito ay, “habang nililinang ang Filipino ay dapat itong payabungin at pagyamanin nang nakasalig sa mga katutubong salitang umiiral sa wikang Filipino at iba pang wika.” #

(Larawan: Mga “taga-ilog” na namamangka patungo sa kanilang destinasyon sa kahabaan ng Ilog Pasig na bumabaybay sa malaking bahagi ng lalawigan ng Rizal na sumasakop sa ngayon ay tinaguriang Metro Manila. Pasintabi at kredito sa pahinang “Batang Pinoy – Noong at Ngayon” sa Facebook).

Impak ng salitang pabalbal sa ebolusyon ng wikang pambansa

/in /by

Ni Carlos Marquez

“HESBI na, erap, at me kadla yota.”

“Teka muna, p’re. Goli muna koaks.”

“Dehins na. Naspu ka na ‘lang.”

“’Pre, dyahi sa katabi sa yepdi. Hobarns koaks.”

“’Pre, sitaks na lang yota.”

Hindi iyan palitan ng mga taga-Mars. Pabalbal na usapang iyan na matagal nang uso – bago pa mag-yorme si Kois.

Ang buod ng usapan: Niyaya ang kabigan dahil may pupuntahan. Maliligo daw muna. Huwag na magpunas ka na lamang. Nakakahiya daw dahil mabaho siya at baka maamoy ng makakatabi si diyep. Sagot sa kanya, magta-taksi na ‘lang sila.

Ang totoo niyan, ang mga pabalbal na salitang Filipino ay naging bahagi na ng kulturang Pilipino at mas matindi ito nuong dekada sesenta. (Ang “balbal” o “pabalbal” ay ang Filipino o Tagalog ng English na “slang”). Ang pabalbal na salita, o tinatawag ding salitang-kanto, ay bahagi ng kasiglahan o dinamiko ng wikang Filipino. Maaaring ang iba sa mga ito ay tanggap na at nakalista na sa opisyal na talasalitaang Filipino. Isa pa itong patunay kung gaano nakakalibang ang Wikang Pambansa.

Nang maihalal bilang mayor ng Maynila ang dating aktor na si Isko Moreno ay kagyat na lumabas muli ang mga pabalbal na salita at naging paksa ng usap-usapan sa maraming dako. (Patunay din ito kung gaano ka-impluwensya ang Maynila – pati tunog nito ay ginagaya. Pati tot-u mabango sa mga probinsyano.) At di-kaginsa-ginsa ay lumabas ang “Diksyunaryo ni Ko-is”. Kasabay ng reinkarnasyon ng Maynila ay nabuhay ding mag-uli ang mga salitang balbal.

Narito pa ang ibang balbal na Filipino na matagal na ring ginagamit ng marami:

Parak, lespu (pulis); iskapo (takas); istokwa (naglayas, mula sa Ingles na “stowaway”); epal (mapapel, mahilig magpasikat); spongklong (istupido); erpat (ama); ermat (ina).

Malaki ang naitulong (?) ng panlipunang media sa paglaganap ng mga balbal na Filipino. Saan nabasa ang “lodi” (pabaligtad na sambit sa Ingles na “idol”), werpa (pabaligtad na “power”), petmalu (pabaligtad na malupit, na isa ring pabalbal na pagsasalarawan ng matindi o kahanga-hanga), tsibog (kain), tsika (tsismis).

Eto pa.

Jeproks, ma-porma; bagets, kabataan; gin-bulag, isang uri ng alak na kapag ininom ay pinaniniwalaang nakakabulag; senglot, lasing; amats, lasing na; albor, hiram o ipaubaya (tulad ng “Albor ko na ‘yan, ‘erap” kung medyo alanganin sa kalaban).

Ayon sa isang guro sa isang paaralan sa Metro Manila sa: “Ang wika po ay dynamic, nagbabago ito kasabay ng panahon. Ang mga salitang Filipino ay namamatay dahil walang application. Hindi nagagamit dahil sa colonial mentality at globalization.”

Hango ito sa sa isang artikulo tungkol sa dinamiko na Wikang Filipino.

Sa halip na ismiran, tanggapin na lamang at maaliw sa mga salitang balbal na patuloy na isisilang ng mga dilang Pinoy sa mga susunod pang salinlahi. #

(Bahagi ito ng serye ng premyadong mamamahayag at makatang si Carlos Marquez hinggil sa wika ngayong Buwan ng Wika.)

Ang nakakaaliw, maindayog na Filipino

/in /by

Ni Carlos Marquez

SINONG Pilipino ang hindi mamahalin at ipagmamalaki ang Pambansang Wika gayung bukod sa maindayog na pagbigkas nito ay hitik na hitik din sa mga kasabihan at idyoma. Mapaglaro at nakaaaliw din ang mga pantig nito. Halimbawa: Ang pantig na “ba”, kapag inulit ng apat na beses ay magbibigay ng kahulugan.

“Nariyan ba ang ate mo?”

“Nasa itaas po.”

“BABABA BA?”

“Opo.”

Isa pa, huwag bigyan ng literal na kahulugan ang pangkat ng maiikling salita kung gusto mong maintindihan. Kagaya ng “itaga mo sa bato.” Mahirap tagain ang bato – masisira ang itak. Ang ibig sabihin ng “itaga mo sa bato” ay “siguradung-sigurado”, isinusumpa ko”, “mangyayari ang sinabi ko”. (Kung minsan, pwede rin ang pabalbal na “peks man”).

Gayundin ang sawikain o idyoma (idiom). Ito ay di-tuwirang pagbibigay-kahulugan at pagpapakita ng kaisipan sa pamamagitan ng salita o pangkat ng mga salita. Kung bagito sa Filipino ang makakarinig sa mga sawikain ay maliligaw ng pang-unawa.

“Bungang-isip”, halimbawa. Ang ibig sabihin nito ay imahinasyon. “Bungang-tulog” o “bungantulog”, panaginip. (Pansinin ang pagkakabit ng dalawang salita na tinanggal ang titik na “g” sa “bungantulog”. May batas sa balarila na sumasaklaw sa ganito na i-reserba na lamang muna natin para sa bukod na pagtalakay).

Narito pa ang ilan sa maraming idyomang Filipino na kapwa nagpapakunot-noo at umaaliw sa mga nuon lamang nakakarinig.

“Butas ang bulsa”, walang pera; “ilaw ng tahanan”, ina; “alog na ang baba”, matanda na; “bahag ang buntot”, duwag; “bukas ang palad”, matulungin; “nagbibilang ng poste”, walang trabaho; “taingang kawali”, nagbibingi-bingihan;”balat-sibuyas”, mabilis masaktan; “pusong bakal”, hindi marunong magpatawad

Buto’t balat, payat; “magaan ang kamay o pingkok”, madaling magalit at manakit; “may daga sa dibdib”, takot, nerbyosos; “bulaklak ng dila”, maligoy magsalita; “makati ang dila”, tsismoso o tsismosa, madaldal.

Maraming-marami pa.

Ikaw, ano pa ang maidadagdag mo? #

(Bahagi ito ng serye ng premyadong mamamahayag at makatang si Carlos Marquez hinggil sa wika ngayong Buwan ng Wika.)

Liwayway at Bulaklak

/in /by

HINDI maisaisantabi ang ambag ng mga magasing Tagalog na Liwayway at Bulaklak sa pagbukadkad ng Wikang Pambansa. Sabihin nang makaluma, pero walang pamalit sa karunungang isinalansan ng mga ito sa mga tao nuong dekada 40 hanggang sa mga unang bahagi ng dekada 60. Sa mga babasahing ito nakilala ang mga dakila sa panitikang Pilipino, kagaya nina Jose Corazon de Jesus, Florentino Collantes, Julian Cruz Balmaceda, Cecilio Apostol Borromeo, Lope K. Santos, Inigo Ed Regalado, Romualdo Ramos, Francisco Lacsamana, Fausto Galauran at Pedrito Reyes. Si Pedrito Reyes ay anak ni Severino Reyes na lalong kilala sa alyas na “Lola Basyang” dahil sa kanyang mga kuwentong pambata na sinubaybayan sa magasin at nang malaunan ay sa radyo.

Marahil ay hindi na ipagtatanong pa ang mga pangalang nangabanggit sa itaas lalo na ang mga may kaalaman sa panitikang Pilipino na itinuturo sa mataas na paaralan nuon. (Maliban marahil sa mga kabataan ngayon na bukod sa nahuhumaling sa gadyet ay tinapyasan pa ng karapatang malasahan ang alindog at aral ng wikang sabi nga ay sinuso pa sa ating mga ina.

Ang Liwayway, na itinatag ni Ramon Roces nuong dekada 30, ay binuo ng maiikling kuwento at nobela na may ilustrasyon. Ang mga serye ay sinubaybayan ng libu-libong mambabasa sa maraming dako ng Luzon (katulad rin ng pananabiki gabi-gabi at araw-araw sa mga sinusubaybayang teleserye ngayon sa telebisyon). Naglabas din ng mga bersyon ng babasahing ito upang makarating naman sa mga ibang rehiyon – ang Bisaya, Hiligaynon, Bikolano at Bannawag.

Samantala, ang Bulaklak, na unang inilimbag nuong 1947, ay nakipagparayawan sa pagbibigay ng aliw at karunungan sa Liwayway. Katulad rin ng Liwayway ang nilalaman ng Bulaklak na nagtampok ng mga maiikling kuwento, serye ng nobela, mga tula, balitang pang-artista, komiks, at iba pang mga kapaki-pakinabang na salik. Sa Bulaklak unang lumabas si Darna nuong mga dakong 1950.

Magaan ang buhay nuon. Ang karunungan ng mga tao ay nanggagaling sa tahanan, sa paaralan – at sa mga magasing Liwayway at Bulaklak. Hanggang sa nagsulputan ang iba pang magasin na ang pormat ay kumikiliti sa imahinasyong makamundo.

Kung mayroon man sa ngayon ang nakakaalaala pa sa Liwayway at Bulaklak, nakakasigurong malawak ang kaalaman nila lalo na sa pagpapahalaga sa Wikang Pambansa. #

(Bahagi ito ng serye ng premyadong mamamahayag at makatang si Carlos Marquez hinggil sa wika ngayong Buwan ng Wika.)

Ang larawang ginamit ay hinango ng may akda sa Google at kanyang isinalansan.

‘Pinapatay ang wikang Filipino’

/in /by

“Ang desisyon ng Korte Suprema at CHED na patayin ang wikang Filipino sa kurso ng General Education ay walang iba kundi ang pagtalima sa neoliberalismong patakaran tulad ng globalisasyon at internationalization ng rehimeng Duterte. Bahagi ng labor export policy, ninanais nilang sanayin tayo sa lenggwahe ng mga makapangyarihang bansa upang epektibo taong makapag-lingkod sa kanila.”—Neil Doloricon, tagapangulo ng CAP

‘Unti-unti na tayong binubusalan’

/in /by

“Sa wika at panitikang Filipino ay mas malayang naipapahayag natin ang ating mga puso at kaluluwa. Sa pagtanggal ng mga araling ito ay unti-unti nila tayong binubusalan.”—Ricky Lee, manunulat

Concerned Artists of the Philippines

Nakakadismayang desisyon ng CHED at Korte Suprema hinggil sa asignaturang Filipino at Panitikan

/in /by

“Kaya nakakadismaya ito sa ating mga Pilipino dahil imbes na tatagan ang ating pagkatao sa pamamagitan ng edukasyon at kulturang Pilipino ay inilalayo tayo sa posibilidad na higit nating makilala ang ating pagkatao.”—Dr. Roland Tolentino (guro, manunulat, kritiko)

‘Ang gusto ng manlulupig’

/in /by

“Ang wika ay hindi lang salita. Kamalayan din iyon at sensibilidad. Nasa panitikan at kasaysayan ang dangal ng bawat bayan. Sambayanang walang alam sa sarili? Iyon ang gusto ng manlulupig.”—Jun Cruz Reyes, manunulat, makata, pintor

Concerned Artists of the Philippines image.

Hinggil sa pagtatanggal sa Filipino at Panitikan sa kolehiyo

/in /by

“Ang pagtanggal sa Filipino at Panitikan sa Kolehiyo ay isang palatandaan na nakakaligtaan nila na ang edukasyon ng mga Pilipino ay ibinatay sa edukasyon ng mga kolonyalistang Amerikano.”—Dr. Bienvenido Lumbera, chairperson emeritus, Concerned Artists of the Philippines/Pambansang Alagad ng Sining

Image by the Concerned Artists of the Philippines

Removal of Filipino language and literature as required college subjects sparks opposition

/in /by

By Karlo Mongaya/Global Voices

A group of Filipino professors, scholars, and students in the Philippines is leading a campaign against government steps to remove the mandatory teaching of Filipino language and Panitikan (literature) at the college level.

Along with English, Filipino is one of the two official languages in the Philippines, where over 185 are spoken. It is the country’s national language and main lingua franca.

On October 9, 2018, the Supreme Court upheld the legality of the Commission on Higher Education (CHED) Memorandum Order 13 of 2013 which officially removes Filipino and Philippine literature from the General Education curriculum in colleges and universities. The SC decision overturns a temporary restraining order secured in 2015 by opponents of the CHED measure.

Basic education in the Philippines is composed of kindergarten (5-6 years old), elementary (7-12 years old), high school (13-16 years old), and senior high school (17-18 years old). This is followed by college level (19-22 years old) at higher education institutions.

CHED justifies the curricular changes by reasoning that the said subjects are already taught in the basic education curriculum. This comes amidst the implementation of the K-12 program, which since 2011 have added two more years of senior high school.

But critics say the anti-Filipino curricular changes reinforce an educational system inherited from the American colonial era that privileges English and trains students for the foreign labor market. The erasure of Filipino is seen as part of wider educational packages that marginalize the humanities and other academic fields considered non-essential for the formation of young Filipinos for the cheap labor needs of big business.

Various groups are leading protests and legal actions against the erasure of Filipino and Panitikan in college. Tanggol Wika (Defend our language), an alliance of professors, students, writers, and cultural workers has filed a motion for reconsideration at the high court last November 26, 2018. They warn that 10,000 teachers could end up losing their jobs due to the curricular changes.

Filipino advocates are encouraging netizens to post statements in support of the preservation of Filipino in college using the hashtag #TanggolWikaAtBayan (Defend our language and nation).

Tanggol Wika members marched to the Supreme Court to file motions for reconsideration on the removal of Filipino in the college curriculum. Photo by the Manila Collegian used with permission.

A statement by the University of the Philippines Diliman University Council calls for the preservation and development of Filipino and Panitikan in college:

”
“We believe that Filipino language and literature is vital in deepening the critical, creative, free, and liberating capacities of students and people, whatever their courses, disciplines, and fields of expertise. The study of language and literature in college is no duplication but an expansion of theory, practice, and its usage in the university, the nation, and life. “

An online petition has also been recently initiated by the national university’s Department of Filipino and Philippine Literatures. Here are some of the comments written by the online petitioners at change.org:

Carol Marcelo: “No one would love her own language if not us Filipinos hence it is only right that we enrich this through active usage and recognition of its being our soul even from before.”

Rommel Rodriguez: “The continued teaching of the Filipino language and Philippine literature up to college is important because it is part of the molding of a nationalist consciousness and Filipino aspirations of our students.”

Memes have also sprung online poking fun at CHED and the Duterte government and calling for the preservation of Filipino and Panitikan in college:


Other nations’ own languages did not become a hindrance for them to become progressive, hence we Filipinos should not think that the Filipino language will become an obstruction to development.


I am an Ilokano and I like to write and read of the discourses of national unity and liberation. Because it is understood by the majority, Filipino is the most effective language to attain this.

Left: Patronage of foreign language and culture. Center: State forces. Right: Developing one’s own national language and identity.

Top: Filipino Subject. Bottom: “Students today don’t have any nationalist spirit anymore”

This article by Karlo Mongaya is from Global Voices, an international and multilingual news site, and is republished on Kodao Productions as part of a content-sharing agreement.