Posts

Ang Wikang Pambansa sa positibong lente

Ni Carlos Marquez

SA gitna ng mga balakid na pinagungunahan ng pagbabale-wala o kaya’y tahasang pagwawaksi ng maraming itinuturing itong bagay na madaling palitan, ang Wikang Pambansa ay patuloy na umaangat.

Punahin ang maraming nagkandautal sa pagsasalita ng Ingles o kaya’y anumang wika na nasusumpungan nila sa pambalanang media. (Maraming nadirinig na nagsasalita ng Koreano o Niponggo habang naglalakad sa mga pasyalan, na halatang ginagaya ang mga napapanood na tauhan sa mga teleseryeng Asyano). Pero, nais ituwid ng artikulong ito na hindi tinututulan ang pagsasalita ng Ingles o anumang dayuhang wika sapagkat ito’y bahagi ng likas na karapatan. Ang puntong binibigyang-diin lamang dito ay unahin na matutuhan ang, kung hindi man magpakadalubhasa, sa paggamit sa wikang, ayon sa matandang parirala, sinususo sa ating mga ina.

Kaya tuloy, ang tingin ng marami sa Filipino ay nananamlay at kailangan ang bitamina.

Subalit, mas marapat na sipatin ang kalagayan ng Wikang Pambansa sa positibong lente.

May kaisipang iniambag si Ben Domingo, isang retiradong propesor sa komunikasyon. Sabi niya’y dapat masdan ang Wikang Pambansa sa positibong paraan.

“Depende ito sa pagturing na “half-full” o “half-empty”. [Punahin, kung ganoon, sa isang banda, na may sariling kakanyahan ang mga wika. Katulad ng pariralang Ingles na “half-full” at half-empty”. Mawawala ang kahulugan nito kung isasalin sa Tagalog – nang literal]. Sa mga naniniwalang ang lenggwahe ay isang dinamikong fenomenon, malusog at masigla ang wikang Filipino dahil patuloy itong lumalago — nagbabago, nagdadagdag, at umaagapay sa mga nagaganap sa lipunan, lalo na sa mga hamon ng teknolohiya — sa pagdaan ng mga panahon.”

Bukod sa pagiging guro, nagbibigay rin ng lektura sa pamamahayag si Domingo. At ang masasabing marka niya, o kung saan siya higit na kilala, ay ang pagsasalita sa Filipino sa kanyang lektura. Masasabi ring lingwista sa kanyang sariling paraan si Prop. Domingo, na tinatawag ding BenDom ng kapalagayang-loob, dahil ginagamit niya sa ordinaryong pakikipag-usap ang mga salitang kanyang nakakalap sa kanyang mga paglalakbay sa pagle-lektura.

Ito ang puntong tinutumbok ng argumento ni BenDom.

“Sa kabilang pananaw lalo na ng mga pilit na nagkakahon sa lenggwahe, naaagnas na ito dulot ng pagbalahura ng mga kabataang madaling maapektuhan ng teknolohiya, lalo na ang pangmadlang midya.

“Pumapanig ako sa unang pananaw: na ito [Filipino bilang Wikang Pambansa] ay dapat nating tingnan na “half-full”.

Tinatanaw na “half-empty” ng mga may negatibong pagsasaalang-alang sa mga nangyayari sa paligid ang basong kalahati ang laman. Sa kabilang dako, ang mga positibong tao ay “half-full” ang baso. #

Bahagi ito ng serye ng premyadong mamamahayag at makatang si Carlos Marquez hinggil sa wika ngayong Buwan ng Wika.

Pagkaka-anyo ng wika

ANG wika ay lengwaheng nadidinig. Ihanay ito sa diwa ng John 1:14: “Ang Salita ay nagkalaman at nakipamuhay sa atin”, na pinaging payak ang simbolo ng paglikha. Ang susing-kataga, kung gayon, ay simbolo, na marahil ang tagong pinagmulan ng wika.

Limiing mabuti ang mga wikang umiiral sa ngayon. Hindi ba’t ang mga ito ay sumasagisag sa pagkakaintindihan ng mga tao na sa pagdaan ng panahon ay dahan-dahang nagka-anyo – at narinig? At naging instrumento ng pagkakaintindihan.

Mula pa sa kuwento ng Paglikha, may magpapatunay ba na wikang sinasabi, naririnig, at nauunawaan ang namagitan kina Eba, Adan, at dimonyo? Nagsidating at nagsilisan ang mga panahon, at nagsulputan ang iba’t ibang salik ng kasaysayan kasabay ng ebolusyon ng wika: mula sa mga senyasan ng mga hayop at tao, sa paglilok sa mga bato sa kuweba, hanggang masumpungan na lamang na hindi sila makukuntento sa pagse-senyasan lamang at “pag-uusap” sa pamamagitan ng ekspresyon ng mata. Natuklasan na lamang na maaari ding makapagtalastasan sa pamamagitan ng pag-ungol, pag-ngiti, pagtawa, at pag-iyak bilang ekspresyon ng tuwa, pagkamuhi, at iba pang emosyon. Hanggang sa masumpungan ng mga nilikha na ang mga senyasan at pagpapakita ng mga emosyon na iyon ay “pag-uusap”.

Sa patuloy ng pagtanda ng mundo at panahon, kusang nagkaanyo ang wika. Ang dating mga senyas at pagpapahayag sa pamamagitan ng ekspresyon ng mata at mukha, sa mga ungol, tawa at ismid, at iba pang paraan ng “pag-uusap” ay nagkaroon ng porma ang salita. “Ang salita ay nagkalaman.”

Sa pagdaan ng panahon, umunlad ang isip ng mga nilikha – kasama ang tao na itinuturing na pinakamataas na uring hayop. Dumating ang panahon ng karunungan. Patuloy na pinag-aaralan ng mga nilikha ang agimat ng komunikasyon at pagpapahayag. Pinagyaman ng mga lahi ang kanilang kinagisnang wika. Habang umiinog ang mundo, habang nagkakaedad ang mundo, habang nagkakaroon ng palitan ng salinlahi, habang dumarating ang mga kahanga-hangang teknolohiya – sumasabay ang pag-unlad ng mga wika sa pagbibigay-anyo sa lengwahe.

Kasama ang Wikang Pambansa ng Pilipinas, ang Filipino. #

(Paalaala: Hindi po inirerekomendang ituring na pangkasaysayan at walang maka-agham na salalayan ang sanaysay na ito).

Bahagi ito ng serye ng premyadong mamamahayag at makatang si Carlos Marquez hinggil sa wika ngayong Buwan ng Wika.

Ang nakakaaliw, maindayog na Filipino

Ni Carlos Marquez

SINONG Pilipino ang hindi mamahalin at ipagmamalaki ang Pambansang Wika gayung bukod sa maindayog na pagbigkas nito ay hitik na hitik din sa mga kasabihan at idyoma. Mapaglaro at nakaaaliw din ang mga pantig nito. Halimbawa: Ang pantig na “ba”, kapag inulit ng apat na beses ay magbibigay ng kahulugan.

“Nariyan ba ang ate mo?”

“Nasa itaas po.”

“BABABA BA?”

“Opo.”

Isa pa, huwag bigyan ng literal na kahulugan ang pangkat ng maiikling salita kung gusto mong maintindihan. Kagaya ng “itaga mo sa bato.” Mahirap tagain ang bato – masisira ang itak. Ang ibig sabihin ng “itaga mo sa bato” ay “siguradung-sigurado”, isinusumpa ko”, “mangyayari ang sinabi ko”. (Kung minsan, pwede rin ang pabalbal na “peks man”).

Gayundin ang sawikain o idyoma (idiom). Ito ay di-tuwirang pagbibigay-kahulugan at pagpapakita ng kaisipan sa pamamagitan ng salita o pangkat ng mga salita. Kung bagito sa Filipino ang makakarinig sa mga sawikain ay maliligaw ng pang-unawa.

“Bungang-isip”, halimbawa. Ang ibig sabihin nito ay imahinasyon. “Bungang-tulog” o “bungantulog”, panaginip. (Pansinin ang pagkakabit ng dalawang salita na tinanggal ang titik na “g” sa “bungantulog”. May batas sa balarila na sumasaklaw sa ganito na i-reserba na lamang muna natin para sa bukod na pagtalakay).

Narito pa ang ilan sa maraming idyomang Filipino na kapwa nagpapakunot-noo at umaaliw sa mga nuon lamang nakakarinig.

“Butas ang bulsa”, walang pera; “ilaw ng tahanan”, ina; “alog na ang baba”, matanda na; “bahag ang buntot”, duwag; “bukas ang palad”, matulungin; “nagbibilang ng poste”, walang trabaho; “taingang kawali”, nagbibingi-bingihan;”balat-sibuyas”, mabilis masaktan; “pusong bakal”, hindi marunong magpatawad

Buto’t balat, payat; “magaan ang kamay o pingkok”, madaling magalit at manakit; “may daga sa dibdib”, takot, nerbyosos; “bulaklak ng dila”, maligoy magsalita; “makati ang dila”, tsismoso o tsismosa, madaldal.

Maraming-marami pa.

Ikaw, ano pa ang maidadagdag mo? #

(Bahagi ito ng serye ng premyadong mamamahayag at makatang si Carlos Marquez hinggil sa wika ngayong Buwan ng Wika.)